Nếu quần vợt đánh mất linh hồn? Trường hợp trọng tài robot, giữa truyền thống và một hiện đại bị phi nhân tính hóa
Trong một xã hội luôn thay đổi, công nghệ tất yếu đã chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống hằng ngày của chúng ta. Mọi lĩnh vực đều bị tác động, và thể thao cũng không nằm ngoài xu thế đó. Trong 40 năm qua, những đổi mới mang tính cách mạng với độ chính xác đến từng milimét đã lần lượt xuất hiện.
Thế giới quần vợt, vốn giàu lịch sử hàng thế kỷ, đang đối mặt với sự trỗi dậy của các công nghệ đang tái định nghĩa luật chơi. Nếu như các nhà vô địch ngày xưa dựa vào bản năng và kinh nghiệm, thì các tay vợt ngày nay được hỗ trợ bởi những công cụ như trợ lý video hay hawk-eye.
Những công nghệ này cho phép mang lại sự công bằng chính xác hơn nhưng đồng thời cũng đặt ra những câu hỏi nền tảng về bản chất của thể thao. Hồ sơ này khám phá các vấn đề liên quan đến quá trình chuyển đổi sang trọng tài công nghệ, làm nổi bật sự đối lập giữa việc bảo tồn truyền thống và sự trỗi dậy của một tính hiện đại đôi khi bị xem là phi nhân tính.
HAWK-EYE, ELC, VIDEO: NHỮNG ĐIỂM MỚI LÀM CHAO ĐẢO LÀNG QUẦN VỢT
Khi cho phép kiểm tra tính hợp lệ của cú giao bóng, Cyclope (chúng ta sẽ quay lại bên dưới) đã mở đường cho một kỷ nguyên mà độ chính xác trở thành yếu tố thiết yếu trên sân. Cuộc cách mạng này không chỉ đánh dấu một sự thay đổi đáng kể trong hệ sinh thái quần vợt mà còn là nguồn gốc của những quyết định quan trọng tiếp theo. Đặc biệt là việc thiết lập hệ thống hawk-eye, và gần đây hơn là Electronic Line Calling (ELC) cũng như trợ lý video.
Hệ thống máy tính Cyclope, được ATP và WTA triển khai ngay từ những năm 1980, là một cuộc cách mạng đầu tiên. Khi đó, nó cho phép xác định xem cú giao bóng của các tay vợt nảy vào khu vực hợp lệ hay không.
Nó được sử dụng lần đầu tiên tại Wimbledon năm 1980, trước khi được thử nghiệm tại US Open năm sau đó cũng như Australian Open. Sau đó, phiên bản giới hạn này đã nhường chỗ cho hawk-eye, công cụ công nghệ trở thành một yếu tố thiết yếu của quần vợt.
Hệ thống này cho phép các tay vợt khiếu nại quyết định của trọng tài biên nếu họ cho rằng một quả bóng bị báo ra thực tế vẫn nằm trong giới hạn sân hoặc ngược lại. Đây là một hệ thống đáng tin cậy hơn và bền vững hơn. Hai mươi năm sau lần đầu tiên công nghệ được sử dụng, khả năng sử dụng “challenge” đã xuất hiện.
Cú sốc Williams–Capriati mang tính quyết định cho sự xuất hiện của hawk-eye
Ý tưởng tích hợp hawk-eye vào các giải đấu chuyên nghiệp trở nên hiển nhiên vào năm 2004. Nhân dịp US Open, hawk-eye đã được cung cấp cho truyền hình trong khi các trọng tài trên sân không được tiếp cận. Trong trận tứ kết giữa Serena Williams và Jennifer Capriati, khán giả truyền hình đã được chứng kiến những sai lầm cuối cùng khiến tay vợt sở hữu 23 danh hiệu Grand Slam phải thua trận.
"Lý do khiến hawk-eye trở nên quan trọng là vì họ báo lỗi tất cả các cú đánh của tôi, ngay cả khi bóng không hề gần vạch. Lúc nào cũng bị báo ra ngoài. Như vậy thì không thể chơi nổi nữa", Williams khẳng định vào tháng 8 năm 2022.
Và Christopher Clarey, nhà báo thể thao người Mỹ và tác giả về quần vợt, đã xác nhận với CNBC: "Cuộc đấu giữa Williams và Capriati là bước ngoặt. Trong trận này, US Open đã bắt đầu thử nghiệm hệ thống hawk-eye hiển thị trên truyền hình. Công chúng vì thế có nhiều thông tin hơn chính các tay vợt. Có một khoảng cách rất lớn giữa những gì người xem nhìn thấy và những gì thực sự diễn ra trên sân."
Những quyết định bất lợi liên tiếp dành cho Serena Williams trong trận đấu đó tất yếu đã gây lo ngại. Nhờ trận đấu này, việc bắt buộc phải triển khai hawk-eye trong các sân đấu để các tay vợt được sử dụng đã trở nên không thể thiếu.
Tại giải Miami năm 2006, tay vợt Mỹ Jamea Jackson là người đầu tiên yêu cầu được xem lại vị trí bóng nảy trên sân. Những tháng sau đó, US Open (2006), Australian Open và Wimbledon (2007) bắt đầu sử dụng hawk-eye.
ELC, một công cụ có độ chính xác đến từng milimét
Một điểm mới khác trong quần vợt những năm gần đây là ELC (Electronic Line Calling). Công nghệ này cho phép biết chỉ trong tích tắc liệu một quả bóng bay sát vạch là trong sân hay ngoài. ELC cũng tự động phát hiện các lỗi đạp vạch khi giao bóng.
Quy trình này được sử dụng lần đầu tại Next Gen ATP Finals 2017. Với các thông báo bóng vào/ra tự động, trọng tài biên trở nên không còn cần thiết và dần biến mất khỏi các sân đấu chuyên nghiệp.
Ben Figueiredo, giám đốc đổi mới của hawk-eye trong quần vợt, mô tả cách hoạt động của ELC: "Chúng tôi có các camera lắp xung quanh sân, được hiệu chỉnh để ghi nhận vị trí của tay vợt và quả bóng trong suốt trận đấu.
Thực tế, chúng tôi sử dụng tám trong số mười hai camera, nhưng nếu một camera bị hỏng hoặc suy giảm công suất, điều đó giúp không bị mất độ chính xác. Việc lắp đặt toàn bộ mất ba ngày.
Tại US Open, chúng tôi có tổng cộng mười hai camera trên mỗi sân, cùng sáu chiếc khác để phát hiện lỗi đạp vạch. Tổng cộng là 204 chiếc. Độ chính xác của hệ thống có thể nhìn thấy đến từng milimét, và ITF (Liên đoàn Quần vợt Quốc tế) đã phê chuẩn hệ thống này."
COVID, điểm bùng phát cho công nghệ trong quần vợt
Hawk-eye vì thế đã được tích hợp đầy đủ vào hệ thống thi đấu chuyên nghiệp trong khoảng mười lăm năm. Tuy nhiên, quần vợt đã chứng kiến một bước ngoặt lớn thứ hai trong đại dịch COVID-19. Khi rất nhiều sự kiện bị hủy do bối cảnh y tế, các tổ chức quản lý đã đẩy nhanh quá trình “robot hóa” môn thể thao này.
Ngay từ mùa hè 2020, US Open đã thông báo rằng ELC sẽ thay thế các trọng tài biên trên hai sân lớn nhất của tổ hợp New York. Các sân Arthur Ashe và Louis Armstrong khi đó được trang bị 100% hệ thống điện tử. Australian Open sau đó đã noi gương Grand Slam Mỹ và vài tháng sau trở thành giải Major đầu tiên sử dụng công nghệ này 100%, không còn trọng tài biên.
ATP chính thức phê chuẩn việc áp dụng ELC vào năm 2023
Để giảm thiểu tối đa nguy cơ sai sót, ATP đã thông qua ELC vào năm 2023. Đồng thời, điều này cũng đánh dấu chấm hết cho các trọng tài biên tại các giải đấu kể từ mùa 2025.
"Đây là một khoảnh khắc lịch sử cho môn thể thao của chúng ta. Truyền thống là cốt lõi của quần vợt và các trọng tài biên đã đóng một vai trò quan trọng trong nhiều năm qua", Andrea Gaudenzi, Chủ tịch ATP, tuyên bố sau khi thông báo triển khai ELC năm 2023.
"Tuy nhiên, chúng ta có trách nhiệm tiếp nhận đổi mới và công nghệ mới. Môn thể thao của chúng ta xứng đáng có hệ thống phân xử chính xác nhất có thể và chúng tôi rất vui mừng có thể triển khai nó trên toàn bộ hệ thống giải đấu từ năm 2025", vị lãnh đạo người Ý khi đó giải thích.
Hơn nữa, ba trong số bốn Grand Slam cũng đã giới thiệu phương thức này: chỉ còn Roland-Garros, thi đấu trên mặt sân đất nện, vẫn tiếp tục sử dụng trọng tài biên trong hai tuần thi đấu hằng năm. Cuộc tranh luận về việc đưa hawk-eye và video vào Porte d’Auteuil vẫn đang gây nhiều tranh cãi trong giới quần vợt.
Video sẽ có mặt tại các giải ATP lớn từ năm 2025
Để hoàn thiện bộ công cụ, trợ lý video cũng đã xuất hiện sau màn ra mắt tại Next Gen ATP Finals 2018. Rất phổ biến trong các môn thể thao tập thể như bóng đá và bóng bầu dục trong nhiều năm qua, công nghệ này cho phép sửa các quyết định sai của trọng tài trong một số pha bóng nhất định.
Trong quần vợt, video có thể được dùng để xem liệu bóng đã nảy hai lần ở phía bên kia lưới hay chưa. ATP đã thông báo vào tháng 2 năm 2025 rằng toàn bộ các giải Masters 1000 sẽ được sử dụng video, một bước tiến lớn.
"Các trọng tài ghế có thể xem lại quyết định, đặc biệt là các pha ‘not up’ (bóng nảy hai lần), lỗi, ‘touch’ (khi đối thủ chạm nhẹ vào bóng), ‘hindrance’ (cản trở trong khi đánh bóng), lỗi ghi điểm và các tình huống có thể dẫn tới truất quyền thi đấu. Điều này sẽ khiến việc phân xử trở nên chính xác hơn.
Đây là hệ quả của một năm mang tính cách mạng cho môn thể thao này. Lần đầu tiên trong lịch sử, tất cả các giải đấu chuyên nghiệp, trên mọi mặt sân, đều sử dụng hệ thống điện tử phát hiện lỗi trực tiếp, trong khuôn khổ những nỗ lực không ngừng nhằm mang đến tiêu chuẩn chính xác nhất có thể cho các tay vợt và người hâm mộ", ATP khẳng định đầu năm 2025.
TRUYỀN THỐNG VẪN HIỆN DIỆN
Trong khi gần như toàn bộ hệ thống chuyên nghiệp chấp nhận trọng tài điện tử, Roland-Garros vẫn trung thành với các trọng tài biên. Đây là một lựa chọn có chủ ý, vừa tôn trọng truyền thống vừa bảo vệ phần nào nét lãng mạn của quần vợt kiểu Pháp.
Roland-Garros vẫn dè dặt với công nghệ
Là Grand Slam duy nhất thi đấu trên sân đất nện, Roland-Garros là giải Major cuối cùng trong bốn Grand Slam chống lại sự xuất hiện của ELC trên hệ chuyên nghiệp. Với mặt sân mà bóng để lại dấu vết có thể khai thác được bởi trọng tài ghế, ban tổ chức cho rằng không cần thiết phải triển khai hệ thống này.
Roland-Garros cũng khẳng định trong một thông cáo rằng các trọng tài biên sẽ tiếp tục góp mặt ít nhất đến năm 2026 để duy trì truyền thống của giải: "Tại kỳ Roland-Garros 2025, có 404 quan chức làm nhiệm vụ trọng tài. Trong số đó, có 284 đại diện người Pháp đến từ tất cả các liên đoàn tại Pháp.
Những trọng tài và trọng tài biên này được tuyển chọn kỹ lưỡng từ khoảng 30.000 quan chức tại Pháp, những người điều hành trận đấu quanh năm tại các liên đoàn, ủy ban cấp tỉnh và các câu lạc bộ trực thuộc FFT. Quyết định này góp phần tạo nên tính độc đáo của Roland-Garros, giải Grand Slam cuối cùng vẫn dựa vào các trọng tài biên."
Trọng tài biên – một “yếu tố con người” đang dần biến mất
Tuy vậy, phần lớn các tay vợt lại vận động cho việc hệ thống tự động cũng được áp dụng tại thủ đô nước Pháp. Figueiredo hiểu được tình thế: "Các giải đấu có quyền quyết định có muốn sử dụng hay không. Tôi biết Roland-Garros thích việc giữ lại các trọng tài biên và nhìn thấy các trọng tài ghế bước xuống khỏi ghế để xem dấu bóng."
"Người Pháp thực sự đặt câu hỏi liệu họ có thực sự cần công nghệ đó không. Ở khắp nơi trên thế giới, khán giả có mối liên hệ khác nhau với truyền thống. Việc đơn giản là nhìn trọng tài bước xuống và chỉ dấu bóng cho các tay vợt góp phần lưu giữ phong tục này. Nếu Roland-Garros quyết định lắp đặt hawk-eye, nơi mọi quyết định được đưa ra theo thời gian thực, giải đấu sẽ đánh mất yếu tố con người đó", Clarey bổ sung.
Hawk-eye có chi phí không hề nhỏ
Ben Figueiredo, người rất am hiểu công nghệ được sử dụng trên các sân tại US Open, tuy nhiên ý thức rõ việc lắp đặt camera là cả một khoản chi: "Mỗi sân, thiết bị tốn khoảng 100.000 đô la. Chúng tôi sở hữu toàn bộ trang thiết bị, và chúng tôi cũng có một quan hệ đối tác với USTA (Liên đoàn Quần vợt Mỹ) suốt hơn mười lăm năm. Họ là bên chi trả toàn bộ chi phí ở đây", ông khẳng định.
Christopher Clarey xác nhận: "Việc triển khai ELC rất tốn kém nếu bạn có ngân sách hạn chế, và không hề dễ lắp đặt. Đây là một rào cản với nhiều giải đấu nhỏ hơn."
MỘT CÔNG NGHỆ HIỆN DIỆN KHẮP NƠI NHƯNG VẪN CÓ LỖI
Trong khi công nghệ tiếp tục cách mạng hóa thế giới quần vợt, nó không phải không có giới hạn hay tranh cãi. Những sự cố gần đây đã làm lộ rõ những lỗ hổng và mơ hồ còn tồn tại, khơi dậy tranh luận giữa các tay vợt và trọng tài trên hệ thống chuyên nghiệp.
Từ việc bất lực trong việc sửa các sai lầm ở thời khắc then chốt đến sự cứng nhắc của các quy tắc xoay quanh việc sử dụng video, những ví dụ này cho thấy công nghệ không phải lúc nào cũng đảm bảo được sự công bằng trên sân.
Giới hạn của công nghệ trong quần vợt
Video đã gặp phải một số trục trặc. Ở vòng ba US Open 2024 giữa Anna Kalinskaya và Beatriz Haddad Maia, một điểm số gây tranh cãi đã lan truyền khắp thế giới. Trong một pha lao lên lưới, tay vợt Brazil đã nâng bóng trở lại sau một cú bỏ nhỏ của đối thủ. Bất ngờ, tay vợt Nga đánh hỏng cú tiếp theo. Sau khi xem lại video, khán giả nhận ra bóng của Kalinskaya đã nảy hai lần trước khi Haddad Maia kịp trả lại.
Điểm số được trao cho Haddad Maia vì thế là không hợp lệ, nhưng ngay cả sau khi tham khảo trợ lý video, trọng tài ghế vẫn không thể đảo ngược quyết định ban đầu. Điểm đó vẫn được trao cho Haddad Maia. Sự cố này đã trở thành bước ngoặt của trận đấu, và tay vợt Nam Mỹ sau đó thắng áp đảo (6-3, 6-1).
Một ví dụ tương tự xảy ra tại Australian Open 2025 giữa Iga Swiatek và Emma Navarro. Tay vợt Ba Lan dẫn 6-1, 2-2, lợi giao, khi một cú đánh ngắn của tay vợt Mỹ buộc cô phải lên lưới. Sau một cú bỏ nhỏ trả đòn rất khéo, cô giành được điểm. Nhưng Navarro, có vẻ như đã thấy bóng trước đó của mình nảy hai lần, đã yêu cầu trọng tài ghế sử dụng video.
Tuy nhiên, luật trong trường hợp này rất rõ ràng. Tay vợt chỉ có thể yêu cầu dùng video nếu dừng chơi ngay lập tức, kể cả khi điểm vẫn tiếp tục. Đó là một phương án đầy rủi ro, như chính Navarro thừa nhận.
"Tôi đã không dừng điểm. Tôi vẫn đánh cú tiếp theo, và đó là lý do tôi không thể xem lại video. Tôi nghĩ sẽ tốt hơn nếu chúng tôi có thể xem lại pha bóng ngay cả khi vẫn tiếp tục thi đấu, vì mọi thứ diễn ra rất nhanh. Tôi đã hỏi trọng tài xem có thể xem lại điểm đó không, và cô ấy bảo tôi là không thể vì tôi đã không dừng lại", tay vợt Mỹ giải thích trong buổi họp báo sau trận.
"Trọng tài phải là người đưa ra quyết định"
"Bạn tung cú đánh của mình, đối thủ trả lại bóng, và bạn tự nhủ rằng điểm số vẫn tiếp tục. Trong đầu tôi, tôi nghĩ rằng dù sao đi nữa, có thể tôi vẫn sẽ thắng nếu chơi trọn pha bóng.
Thật hơi nản khi phải dừng lại giữa một pha đôi công. Và rồi, nếu ta dừng lại và yêu cầu xem video, có khả năng là bóng chưa nảy hai lần. Cuối cùng, trọng tài ghế phải là người đưa ra quyết định.
Thật khó để trách riêng ai, đó là một lựa chọn khó khăn. Luật nên khác đi vì chúng ta nên có khả năng xem lại hình ảnh để đưa ra lựa chọn cuối cùng", Navarro tiếc nuối.
Sự cố Fritz–Nakashima tại Cincinnati năm 2024
Những ví dụ về các lỗ hổng trong hệ thống hawk-eye và đặc biệt là ELC không ít. Tại Masters 1000 Cincinnati 2024 giữa Taylor Fritz và Brandon Nakashima, một quả bóng bay quá dài ra ngoài vạch cuối sân đã gây tranh cãi. Fritz dừng lại trong giây lát, nghĩ rằng ELC sẽ xác nhận bóng ra ngoài. Nhưng điểm số vẫn tiếp tục.
Chỉ vài cú đánh sau, trọng tài Greg Allensworth mới dừng pha bóng, trước khi trao đổi với Fritz: "Đừng nói với tôi là chúng tôi phải dừng chơi giữa pha bóng trong khi đã có ELC", tay vợt Mỹ nói với quan chức ATP. "Tôi hiểu anh, nhưng hệ thống hiện tại là như vậy", người này đáp. Cuối cùng, điểm đó được đánh lại trong khi lẽ ra phải được xử thắng cho Fritz.
CÔNG NGHỆ: MỘT SỰ TIẾN HÓA CÁCH MẠNG NHƯNG VẪN CẦN HOÀN THIỆN
Từ giữa những năm 2000, công nghệ đã chiếm một vị trí rất quan trọng trong quần vợt. Hawk-eye, tự động hóa các thông báo, video: mọi thứ đều được thiết kế để hỗ trợ công việc của các trọng tài ghế.
Việc trang bị cho các sân đấu hệ thống phân xử tự động đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử môn thể thao này. Nếu những tiến bộ này mang lại sự đảm bảo rõ ràng về độ chính xác và công bằng, chúng cũng đặt ra câu hỏi về tương lai của tương tác con người trong các trận đấu.
Việc bảo tồn tinh thần truyền thống của trò chơi cũng bị đe dọa. Việc tìm ra sự cân bằng giữa đổi mới và tôn trọng những giá trị nền tảng dường như là thiết yếu để thế giới của trái bóng vàng nhỏ vẫn giữ được sức hấp dẫn và tính chân thực.
Một thị trường công nghệ thể thao không ngừng phát triển
Từ nay đến năm 2030, thị trường công nghệ trong thể thao dự kiến đạt 25,7 tỷ đô la, tương đương mức tăng 26% so với năm 2023. Đối với quần vợt, môn thể thao này sẽ ngày càng "robot hóa" với sự xuất hiện của ELC và video tại gần như toàn bộ các giải đấu chuyên nghiệp.
Chỉ còn Roland-Garros vẫn đặt niềm tin vào các trọng tài biên. Tuy nhiên, những tranh cãi dai dẳng về dấu bóng trên mặt sân đất nện cũng như yêu cầu của nhiều tay vợt về việc triển khai công nghệ tại Paris vẫn là những chủ đề nóng. Ban tổ chức Grand Slam vùng Île-de-France sẽ phải suy nghĩ về tất cả điều này trong tương lai rất gần.
Song song đó, sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo trong xã hội đang biến đổi nhiều lĩnh vực, tự động hóa quy trình, cá nhân hóa dịch vụ và tái định nghĩa thế giới việc làm. AI mang đến những cơ hội chưa từng có để nâng cao hiệu quả và khả năng tiếp cận, nhưng cũng đặt ra những thách thức lớn, đặc biệt về bảo mật và quyền riêng tư.
Phòng thí nghiệm cho quần vợt ngày mai, Masters Next Gen còn tương lai không? 
Tennis: những sự thật ít được biết đến về giai đoạn tiền mùa giải, giữa nghỉ ngơi, căng thẳng và sống sót về thể chất 
Nếu quần vợt đánh mất linh hồn? Trường hợp trọng tài robot, giữa truyền thống và một hiện đại bị phi nhân tính hóa 
Chuyên đề - Ả Rập Xê-út, chấn thương, chiến tranh và kinh doanh: những góc khuất hấp dẫn của quần vợt được TennisTemple tiết lộ